Położenie Huciska i historia jego powstania
Wieś Hucisko (gmina Nowomalin, powiat Zdołbunów, parafia Ostróg, województwo wołyńskie), to wieś mojego dzieciństwa, która obecnie niestety już nie istnieje. Została spalona przez Ukraińców podczas rzezi, jakiej dokonali oni na Polakach w 1943 roku.
W przeszłości wieś ta sąsiadowała: od wschodu z Derewiańczem Małym, od południa z Nowomalinem, od zachodu z gajówką-Zalesie, a od północy z Toczewikami.
W dwumiesięczniku „Wołanie z Wołynia” (nr 1, styczeń-luty 1997 r.) w artykule pt. „O czym przypominał stary drewniany krzyż”, Aleksander Romańczuk (Ostróg) wspomina: „Do 1943 roku w malowniczej górzystej okolicy w pobliżu wiosek Nowomalina i Małego Derewiańczego (według tłumaczenia Łucji Zalewskiej z języka ukraińskiego) znajdowało się niewielkie polskie osiedle Hucisko, składające się z 54 chat, w którym mieszkało jeszcze pięć rodzin ukraińskich. (…) Długie lata wioska żyła swoim ułożonym życiem, na które składały się codzienne troski i świąteczne dni. (…) Wojna Polski w Niemcami hitlerowskimi, wejście wojsk radzieckich na Ukrainę Zachodnią, wojna niemiecko-radziecka, bratobójcze rzezie polsko-ukraińskie połamały życie nie tylko Polakom. W 1943 roku wioska została spalona. Mieszkańcy zabrali ze sobą bydło i najcenniejsze rzeczy i uciekli do Ostroga, a po rozgromieniu Niemiec hitlerowskich wyjechali do Polski. Z wioski Huciska pozostały jedynie zdziczałe sady, pola i samotny dębowy krzyż, który przypominał przechodzącym, że tutaj mieszkali ludzie, orali ziemię, siali ziarno i modlili się do Boga. Mijały lata, belka krzyża starzała się, próchniała i osiem lat temu upadł on na ziemię. Zniknął z powierzchni ziemi jeszcze jeden zabytek przeszłego życia, ale nie zatarła się pamięć u siedemdziesięcio-osiemdziesięcioletnich mieszkańców okolicznych wsi o polskiej wiosce Hucisko i tych ludziach, którzy tam mieszkali”.
Pani Tekla Liszczenko (mieszkanka Derewiańcza Małego), którą odwiedziłam w 2005 roku, w taki oto sposób wspomina Hucisko oraz znajdujący się tam krzyż:
Ciekawostki
W „Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich” z 1882 roku, Filip Sulimirski, Bronisław Chlebowski
i Władysław Walewski, wyjaśniają nazwy „Huta” i „Hucisko”. Według nich „„Huta” to budynek wzniesiony do produkcji bądź metali
z odpowiednich rud, bądź szkła. Osadnicy głównie niemieccy, zakładali „Huty” zawsze wśród lasów, by tą drogą ciągnąć dochody
z wielkich obszarów leśnych”. „Hucisko jest to miejsce po zniesionej hucie”.
Z rozmowy, którą odbyłam w dniu 4 grudnia 2013 r. z byłym mieszkańcem Huciska (obecnie zamieszkałym w Łodzi) Panem Władysławem Galimskim, dowiedziałam się, że huta szkła, która w przeszłości (XIX w.) znajdowała się w moich stronach rodzinnych, usytuowana była na granicy pola Galimskich i Wasilewskich. Podczas tej rozmowy dowiedziałam się również, że ci rolnicy, po latach, niejednokrotnie odnajdywali resztki wyrobów oraz elementy różnego rodzaju przedmiotów świadczące o tym, że właśnie w tym miejscu istniała huta szkła. Pan Galimski powiedział mi również, że: „Do huty szkła było do 100 m odległości od krzyża, który stał w jarze. Jar skręcał dalej w lewo. Na końcu jaru wydobywano piękny, czysty piasek i glinę różnokolorową, które wykorzystywano do wyrobu szkła”.